نویسنده تفسیر المنار در اول سوره توبه گوید نه صحابه و نه افراد بعد از آنان هیچکدام در ابتداى این سوره بسم الله را ننوشته اند زیرا چنان که با سوره هاى دیگر نازل گشته بود با سوره برائت نازل نشده بود. و گوید: این قول مورد اعتماد واقع گردیده و اختیار شده است ، و در علت نبودن بسم الله در اول آن سوره گفته شده : ننوشتن بسم الله در اول آن سوره بخاطر رعایت قول شخصى بوده که گفته است آن سوره با انفال یکى مى باشد. و حال آن که مشهور این است که نبودن بسم الله در آغاز آن بدین جهت است که ، چون نزول این سوره بخاطر شمشیر کشیدن بر روى کفار، و به هم زدن قراردادهاى با آنان است . جز این ها علل دیگرى هم گفته شده ، که آنها را سبب و علت قرار دادن مشکل است . و چه بسا گفته مى شود: گفته مشهور حکمت است نه علت . یکى از دانشمندان در مورد این حکمت فرموده است : نبودن بسم الله دراول این سوره دلالت دارد بر این که بسم الله یک آیه از هر سوره مى باشد بخاطر این که استثناء به فعل همچون استثناء به گفتار آلت سنجش عموم است . در اتقان ، قشیرى به سند صحیح روایت کرده است نبودن بسم الله در ابتداى سوره برائت بدین علت است که جبرئیل در آن بسم الله را نازل نکرد. و در شاطبیه گوید:

و بسمل بین السورتین سنة جال موها ربة و تجملا

ابن قاصح در شرح آن گوید: شاعر در این بیت آگاهى داده است که مردانى که میان دو سوره بسم الله را آورده اند به سنت رسول الله عمل کرده اند. نموها یعنى سند آن را گر چه ذکر نکرده اند بالا برده اند و آن را نقل کرده اند و آنان عبارتند از عیسى بن مینا قالون کسائى  و عاصم  و ابن کثیر که به باء و راء و دال از گفته اش بسند رجال نموها دربة به آنان اشاره شده است . و به کلمه بسنة نموها اراده نموده نوشتن صحابه بسم الله را در مصحف ، و گفته عایشه : بخوانید آن چه را در مصحف هست . و آثارى را که مى گویند: پیغمبر اکرم (ص ) پایان پذیرفتن سوره اى را نمى دانست مگر هنگامى که بسم الله الرحمن الرحیم براو نازل مى شد. که این اخبار بر آن دلالت دارد که بسم الله بارها با هر سوره اى نازل گردیده است . من گویم : از پیشوایان معصوم ما (ع ) هم مانند آن چه از آنها نقل شده روایت گردیده چنان چه در تفسیر عیاشى از صفوان جمال نقل شده که گوید: امام صادق (ع ) به من فرمود: خداوند هیچ کتابى را از آسمان نازل نفرموده جز آن که در سر آغازش بسم الله الرحمن الرحیم بوده ، و با نزول بسم الله الرحمن الرحیم شناخته مى شد که سوره به آخر رسیده است . همچنین در کافى از یحیى بى ابى عمیر هذلى نقل شده که گوید در نامه اى به امام باقر علیه السلام نوشتم : فدایت گردم چه مى فرمائى در مورد شخصى که در نمازش فقط به قصد سوره حمد بسم الله الرحمن الرحیم را در ابتدا خوانده و وقتى حمد تمام شده و سوره دیگر را شروع کرده بسم الله را نخوانده است و عیاشى گفته اشکالى ندارد. حضرت به خط مبارک خود مرقوم فرمود: براى به خاک مالیدن بینى او ناپسند داشتن او یعنى عیاشى آن نماز را دوباره اعاده کند. در خبر صحیح محمد بن مسلم گوید: از امام صادق (ع ) پرسیدم از آیه : (سبعا من المثانى و القرآن العظیم ) آیا مراد سوره فاتحة الکتاب است . فرمود: بلى . عرض کردم : بسم الله الرحمن الرحیم از همان هفت آیه است ؟ فرمود: آرى آن بهترین آنهاست . غیر این ها از روایات دیگر و حدیث اخیر بسم الله را از آیات ویژه سوره حمد مى داند.

و مهما تصلها او بدات براءة لتنز یلها بالسیف لست مبسملا

شارح (شاطبیه ) گفته است : ضمیر(ها) در (تصلها) به برائت بر مى گردد که از نظر ادبى اضمار قبل الذکر مى نامند و معنى شعر این است در اول سوره برائت بسم الله گفته نمى شود خواه خواننده آن را به سوره قبلش انفال وصل کند یا نکند و فقط ابتدا به خواندن برائت نماید. آنگاه حکمت در ترک بسم الله در اول آن را چنین بیان نموده : (لتنز یلها بالسیف ) یعنى براى این که سوره برائت جهت خشم گرفتن و بیم دادن ، و ترسانیدن است و در آن سوره فرمان به شمشیر کشیدن بر روى مشرکین داده شده است . ابن عباس گوید: از على که خدا از او خوشنود گردد پرسیدم چرا در سر آغاز سوره برائت بسم الله الرحمن الرحیم نوشته نشده است . در پاسخم فرمود: چون بسم الله پناه و زنهار است و در برائت زنهارى نیست با فرمان دست بر قبضه شمشیر زدن و بر فرق مشرکین کوبیدن نازل شده است . مى گویم جاى هیچ سخنى نمى باشد که در تعلیل بترک بسم الله در اول سوره برائت قولى که مى توان اختیار کرد و با آن اعتماد نمود همان است که بسم الله با آن سوره نازل نشده بود و شیخ محمد عبده در تفسیرش همان را برگزیده واگر در اقوال دیگرى که براى علت ترک آن در اول سوره برائت بیان شده دقت شود معلوم خواهد شد که دلیل سالمى در دست ندارند.و آن که گوید ترک بسم الله در اول سوره برائت براى آن است که در این سوره به شمشیر کشیدن و گسستن پیمانها فرمان داده و بسم الله آیه رحمت است مى خواهد بگوید حکمتش این بوده نه آن که علتش و در این صورت عقیده و گفته بسیار خوبى است . زیرا در آغاز بسیارى از سوره هائى که به عذاب نازل شده مانند سوره (هل اتیک حدیث الغاشیه ) و سوره معارج که با سال سائل بعذاب واقع آغاز شده بسم الله الرحمن الرحیم هست . و فرمایش امیرالمومنین على (ع ) که در مجمع البیان اول سوره برائت نقل شده و گفته ناظم شاطبیه که حضرت فرمود: بدین جهت بسم الله الرحمن الرحیم بر سر آغاز سوره برائت نازل نشده که بسم الله براى زنهار و مهر و رحمت است ولى سورة برائت نازل شده تا با شمشیر کشیدن و تاختن بر مشرکین ایمنى را از آنها بردارد. فشرده سخن این است که عمده ترین دلیل در اآن شنیدن از معصوم و تعبد است و اخبار وارده در آن مانند همین فرمایش ‍ امیرالمومنین مخالف آن نمى باشند. زیرا آن حضرت مى خواهد روشن کند که نازل نشدن بسم الله در سوره برائت به آن حکمت است پس مى خواهد بفرماید که با آن نازل نگردیده چنان که قشیرى و دیگران صریحا گفته اند که جبرئیل آن را در آن سوره فرود نیاورده .