شعری بی نقطه از علامه ابوالفضائل حسن زاده آملی روحی فداه

انسان کامل اگر مرد باشد مظهر و صورت عقل کل است و اگر زن باشد مظهر و صورت نفس کل است؛ بنابر این سیّد اوصیاء و سرّ انبیاء و مرسلین علیّ عالی اعلی، صورت عقل کلّ و مظهر او بر وجه اتمّ است، و همچنین حقیقت امّ الکتاب سیّده نساء عالمین فاطمه بتول زهراء(س) صورت نفس کل بر وجه اتمّ است.« مرج البحرین یلتقیان، بینهما برزخٌ لایبغیان،....یخرج منهما الّوءلوء والمرجان.(دو دریا را روان ساخت و به هم آمیخت در حالی که به همدیگر می رسند و سطوح آن دو با هم تلاقی می کنند، درمیان این دو برزخی است-یعنی حاجز و مانع و پرده ای است- که از حدّ خود تجاوز نمی کنند و به در نمی روند، از آن دو لوءلوء و مرجان بیرون می آید.)

امین الاسلام طبرسی در تفسیر مجمع البیان از سلمان فارسی و سعید بن جبیر و سفیان ثوری روایت نقل کرده است که آن دو دریا علی و فاطمه اند و برزخ محمد(ص) است و لوءلوء ومرجان حسن و حسین اند.

در روایت آمده است که پیغمبر(ص) فاطمه را دوست می داشت و او را به «امّ ابیها» -یعنی مادر پدرش- کنیه داده بود.

و من می گویم: چون عقل کلّ،پدر است و نفس کلّ مادر ، و همه موجودات از آن دو ظهور یافته اند، و مادر انوار و فضائل فاطمه عقیله رسالت، مظهر نفس کلّ بر وجه اتمّ است؛ پس بنابر این تفسیر انفسی اقوم، آن جناب مادر پدرش حضرت خاتم انبیاء (ص) است.پس بفهم.

شرح فص حکمة عصمتیة فی کلمة فاطمیة،علامه حسن زاده آملی، ص121

عارف الهی ، سید حیدر آملی(قدّس سرّه) در جامع الاسرار می گوید:

در عهد خلافت ابوبکر چند نفر راهب، به مدینه آمدند و نزد ابوبکر رفتند و درباره پیامبر و کتابش پرسش نمودند. ابوبکر گفت: آری، پیامبر آمد و با خود کتابی آورد.

پرسیدند: آیا در کتاب او ، «وجه الله » مذکور است؟ ابوبکر گفت: آری. پرسیدند: تفسیرش چیست؟ ابوبکر گفت: از این سوال در دین ما نهی شده و پیامبر ما آن را تفسیر نکرده است.

در این هنگام همه راهبان خندیدند و گفتند: به خدا سوگند پیامبر شما دروغگو بوده،کتاب شما باطل است. پس او را رها کرده، رفتند. چون سلمان ماجرا را دریافت،آنان را نزد امیر مومنان(ع) برد و گفت: این شخص،خلیفه و جانشین پیامبر و پسرعمّ اوست. پرسش خود را بر او عرضه دارید. آنان همان سوال را از حضرت علی (ع) پرسیدند. حضرت فرمود:

شما را با سخن پاسخ نمی گویم؛ بلکه با انجام عملی،به آن پاسخ خواهم گفت. سپس امر فرمود هیزمی آوردند و آتش زدند، چون همه هیزم آتش گرفت و شعله کشید راهبان را فرمود: ای راهبان ، وجه آتش کجاست؟ راهبان گفتند: این، تمامش وجه آتش است. پس فرمود: تمام وجود، وجه الله است. سپس این آیات را تلاوت فرمود: فاینما تولّوا فثمّ وجه الله و نیز : کلّ شیءٍ هالک الّا وجهه له الحکم و الیه ترجعون. آنگاه تمام راهبان به دست آن حضرت اسلام آورده،موحد و عارف گشتند.

(رساله لقاء الله ص 64و 65)

مگر می شود ما دین را از ریاضیات جدا بدانیم ؟ حدیث شریفی است در کافی که امام صادق به یکی از اصحاب فرمودند که فلانی   « اشیاء همه به هندسه آفریده شده اند » فرمود هندسه یعنی چه امام فرمودند یعنی مقدار واندازه . عالم همه به اندازه است تمام کلمات تمام ذرات هرچه هست همه  به قدر وبه اندازه آفریده شده است . و مرحوم علامه شعرانی در مورد میرزا حبیب الله ذوالفنون می فرمودند : سوالات ریاضی از گوشه وکنار واطراف واکناف فرستاده می شد و ایشان جواب می داد در مخرو طات در هندسه های فضایی و مسائل بسیار مشکل در حوزه ها این طور نیست که ریاضیات نباشد البته نه به آن صورت که در متقدمین بوده بوده اما به کلی منقطع نشده و امید واریم ان شاء الله دوباره نضج بگیرد و پیش برود   .

خدی سبحان در چند جای قرآن کریم خود را به علم شریف حساب متصف فرموده است مانند «انّ الله سریع الحساب » آری صُنع احسن عالم کیانی و نظم اتم نظام ربّانی بر اساس استوار حساب و اندازه است   . تار وپود فعل حق تعای شأنه حساب واندازه است که در متن خلقت عالم وآدم پیاده شده است و خلاصه اینکه مبنای کلمات کتاب تکوینی و تدوینی نظام هستی مبتنی بر اساس استوار ریاضیات است . علم به قوانین حسابی و قواعد مسایل عددی در تقویت نفس انسانی از اعاظم وسائل است .به خصوص علم هندسه که در تعدیل و تقویم ذهن و فکر وقلم وبیان تأثیری به سزا دارد  .

حکما وفلاسفه بزرگ گفته اند : برای رسیدن به معرفت حقایق اشیاء فکر را باید به علوم ریاضی ورزش داد  آری علوم ریاضی برای حکیم مثابت  مسطره برای خطاط است .همچنان که مسطره ؛ مشّاق را از کجی وبی نظمی در کتابت حروف و انحراف سطور حافظ است ؛علوم ریاضی نیز فکر را از خطا و اعوجاج وانحراف باز می دارند و به آن استقامت و اعتدال می دهند .

انسانهای ورزیده در علوم ریاضی ؛ صاحب رأی صائب و نظری ثاقب و کم گوی وگزیده گوی و دیر گوی و نکو گوی می شوندمثلاً عبارات خواجه طوسی به فارسی وعربی ؛ چنان سخت بنیاد و استوار است که گویی به جای مرکّب ؛ سرب مزاب به کار برده است.

محصلین علوم دینی نیز احتیاج مبرم به تحصیل ریاضیات از هندسه و حساب وهیأت دارند .اکثر کارهای بشر دیروزی وامروزی مبتنی بر ریاضیات است . این علوم ریاضی است که اساس نظام اجتماع بشری است.

منبع : کتاب گفتگو با علامه صفحات 33و174-176

در ظهر نسخه‏اى آمده است:

سؤال: چرا اعوذ بالله را بر بسم الله مقدم داشتند؟ جواب: اعوذ بالله مثل صابونى است که از آن جامه‏هاى آلوده و چرکین را پاک مى‏سازند؛ چون بنده عازم تلاوت قرآن شود، دهان آلوده به نامشروعات باشد، چون اعوذ بالله گوید دهان و زبان او پاک شوند و شایسته آن گردد که کلام احدى را بر زبان گذراند.

ولکن جناب کلینى در کافى به اسنادش روایت کرده است:

عن فرات بن احنف عن ابى جعفر علیه السلام قال سمعته یقول: اول کل کتاب نزل من السماء بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏، فاذا قرأت‏ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏ فلا تبال أن لا تستعیذ، فاذا قرأت‏ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏ سترتک فى ما بین السماء و الأرض‏(وافى، ط رحلى، م 5- ص 99).

(ترجمه حدیث: ابتداى هر کتابى که از آسمان نازل شده، بسم اللّه‏ الرحمن الرحیم است. هر گاه بسم اللّه‏ الرحمن الرحیم را قرائت کردى اشکالى ندارد که استعاذه نکنى (نگویى که پناه مى‏برم به خدا) و هر گاه بسم اللّه‏ الرحمن الرحیم را تلاوت کردى، تو را از آنچه میان آسمان و زمین است محفوظ مى‏دارد. این ترجمه در کتاب نیامده است.)

و بعد از سؤال و جواب یاد شده، این رباعى مرقوم شده است:

در عالم رویا همه تمثلات از منشات نفس و از مدرکات نفس اند و لدی النفس بذاتها حضور دارند و قائم بنفس اند که قیام فعل به فاعل است . پس وحدت در کثرت و کثرت در وحدت است و در حقیقت در عالم رویا هم تو مخاطَبی و هم تو مخاطِب . هم آمری و هم موتمر و هکذا . از این نکته به وحدت وجود و وحدت در کثرت و کثرت در وحدت واجب با ممکنات و نحوه قیام ممکنات به حق تعالی پی ببر من عرف نفسه فقد عرف ربه . 

    ( حضرت علامه حسن حسن زاده آملی - جلد هفتم هزار و یک کلمه - کلمه 951 )

در مسئله ی وحدت وجود عرفانی و کیفیت وجودات نسبت به ذات حق، تامل در رؤیا خیلی مفید است.

شما در عالم رؤیا موجوداتی را می بینید که همه حیّ اند، راه می روند،حرف می زنند و... و در عین حال همه هم قائم به یک نفس اند. جهان کثرات هم همه قائم به یک وجود است و همانطور که صور رؤیایی حقیقتاً ظهور و تجلّی وجود شما هستند و جدای از شما نیستند در عین حال که خود شما نیستند، موجودات هستی نیز جدای از ذاتِ حق نیستند و در عین حال، حق هم نیستند. حقیقت مسئله ی وحدت در کثرت و کثرت در وحدت هم همین است.

منبع: در محضر استاد،ص88 

نویسنده تفسیر المنار در اول سوره توبه گوید نه صحابه و نه افراد بعد از آنان هیچکدام در ابتداى این سوره بسم الله را ننوشته اند زیرا چنان که با سوره هاى دیگر نازل گشته بود با سوره برائت نازل نشده بود. و گوید: این قول مورد اعتماد واقع گردیده و اختیار شده است ، و در علت نبودن بسم الله در اول آن سوره گفته شده : ننوشتن بسم الله در اول آن سوره بخاطر رعایت قول شخصى بوده که گفته است آن سوره با انفال یکى مى باشد. و حال آن که مشهور این است که نبودن بسم الله در آغاز آن بدین جهت است که ، چون نزول این سوره بخاطر شمشیر کشیدن بر روى کفار، و به هم زدن قراردادهاى با آنان است . جز این ها علل دیگرى هم گفته شده ، که آنها را سبب و علت قرار دادن مشکل است . و چه بسا گفته مى شود: گفته مشهور حکمت است نه علت . یکى از دانشمندان در مورد این حکمت فرموده است : نبودن بسم الله دراول این سوره دلالت دارد بر این که بسم الله یک آیه از هر سوره مى باشد بخاطر این که استثناء به فعل همچون استثناء به گفتار آلت سنجش عموم است . در اتقان ، قشیرى به سند صحیح روایت کرده است نبودن بسم الله در ابتداى سوره برائت بدین علت است که جبرئیل در آن بسم الله را نازل نکرد. و در شاطبیه گوید:

و بسمل بین السورتین سنة جال موها ربة و تجملا

ادامه مطلب...

ابوبصیر مى گوید که به حضرت امام صادق علیه السلام گفتم : در مورد خداى تعالى آگاهم کن که آیا مؤ منان روز قیامت او را مى بینند؟
فرمود: آرى ، و پیش از روز قیامت هم دیده اند.     گفتم : کى ؟
فرمود: وقتى که به آنها گفت : اءلست بربّکم قالوا بلى ؛ آیا من پروردگارتان نیستم ؟ گفتند: آرى ، هستى )).
بعد مدتى ساکت شد و آن گاه فرمود: مؤ منان در دنیا پیش از روز قیامت هم مى بینند؛ آیا تو همین الان او را نمى بینى ؟
ابوبصیر مى گوید: گفتم : فدایت شوم ! این حدیث را از جانب شما نقل بکنم ؟
فرمود: نه ؛ زیرا اگر آن را بگویى ، جاهل به معنایى که تو قایل هستى ، آن را انکار مى کند و بعد این تشبیه و کفر به حساب مى آورد، و منظور رؤ یت با چشم نیست ؛ خدا بزرگ تر از چیزى است که مشبهان و ملحدان
وصف مى کنند.

رساله حوله الرؤ یه ، ص 139 - 138.

در بیان ام ابیهاگوییم : آمده است که : روى فى مقابل الطالبین باسناده الى جعفر بن محمد عن ابیه ان فاطمه کانت تکنى ام ابیها . در عرف محاورات عامه پدر، دخترش را مادرمى خواند، و در فارسى به مادر جان و مادر عزیز و مادر گرامى و نظائر آنها صدا مى زند، و لکن در بیان حدیث بدین حد عرف عام نباید اکتفاء کرد؛ چنان که باز در عرف محاورات عامه ، اگر دخترى پدرش را خدمت کرده است و پذیرایى و پرستارى نموده است گویند: این دختر، درباره پدرش مادرى کرده است ، و حضرت صدیقه طاهره فاطمه علیه السلام بدین معنى نیز به رسول خدا صلى الله علیه وآله خدمت و زحمت مادرى اعمال نموده است

این کمترین گوید: این وجوه معانى ام ابیها را انکار نداریم ، ولکن سخن ما انیست که همانگونه در پیش اشارتى شده است عقل کل و نفس کل اءب و اءم اند و همه موجودات باذن الله سبحانه از این ابوین به وجود آمده اند؛ در غزلى گفته ام (دیوان - ص 208 )

کیست مانند تو فرزند کریم الابوین                      نفس کل مادرى و عقل کل او را پدرى

و حضرت صدیقه طاهره ، مظهر اتم نفس کل است و بدین تفسیر انفسى اقوم ، آن جناب ام ابیها است ، تدبر ترشد ان شاء الله تعالى شاءنه .

شرح فص حکمه عصمتیه فی کلمه فاطمیه، ص 144.